سجزی شهری است در بخش مرکزی اصفهان شهرستان اصفهان استان اصفهان ایران. این شهر در ۳۵کیلومتری اصفهان قرار دارد. یک کاروانسرا ویک حمام از زمان صفوی دراین شهرباقی‌مانده‌است. این شهر دارای ۲۸ نفر شهید، ۵ نفر آزاده سر افراز، ۴۰ نفرجانباز و یک نفر جاوید الاثر می‌باشد وجه‌تسمیه سجزی، یا سگزی منصوب به سکستان یا سجستان که نام قدیم سیستان بوده چون در حدود ۱۲۷ سال قبل از میلاد، طایفه‌ای در سرزمین سیستان زندگی می‌کرده‌اند و دولتی را تشکیل داده‌اند، آنجا را سکستان و سجستان نامیده‌اند. اما علت اینکه در فاصله ۳۵ کیلومتری اصفهان محلی را سیستان – سگزی و سگزی نامیده‌اند حکایات زیاد را تعریف کرده‌اند. اول - فاصله محل فعلی سجزی تا اصفهان هشت فرسخ بوده که سککیز Səkkiz به زبان ترکی گفته شده که بعدها به سکزی یا سجزی تغییر یافته‌است.۱ دوم - به دلیل وجود گروهی مهاجر از استان سیستان و بلوچستان و بعد استقرار در این محل که خود را سجزی معرفی کرده‌اند که به معنی اهل سیستان بودن است. سو م– در زمان شاه عباس صفوی وقتی برادران آنتونی و رابرت شرلی بعد از عبور از دشت باتلاقی و بیشه زار تاغ و گز به برکه‌ای خشک و پر از نمک رسیدند. کلمه سجزی را تکرار کردند که بعدها به همین نام باقی‌ماند. اما به استناد ادبیات تاریخی و پسوندهای فامیلی دانشمندانی چون ابوسعید سجزی – معین الدین حسین سجزی – امیر حسن علاء سجزی دهلوی – نشان از محل زندگی آنهاست که سیستان فعلی می‌باشد دلیل بر اینکه افرادی که اقدام به آبادانی محل مذکور نموده‌اند یا جمعیت اولیه از محل سیستان بوده‌اند. اما سجزی یا سگزی هر کدام یک کلمه‌ای بیش نیست و آنچه در پی خواهد آمد آغاز و شروع محلی بنام سجزی فعلی نیست بلکه چشمه‌ای از تاریخ پر از فراز و نشیب سرزمین ما ایران و قطعه‌ای کوچک از آن است که میراث گرانبهای ایران اسلامی است. عهد صفوی یکی از دوران ترقی و پیشرفت ایران به ویژه اصفهان که پایتخت است را تبلور حکومت ایران می‌توان دانست. حضور آنتونی و رابرت شرلی دو برادری که به عنوان مشاور شاه عباسی در مملکت ایران به گشت زنی پرداخته و نقاط مهم را شناسایی و ثمرات و محصولات آن محل را به عرض شاه رسانده از صفحه تاریخ نادیده نیست. به دلیل اینکه قسمتی از حوزه آبریز منطقه از مورچه خورت، میمه، حبیب آباد و سپس ارتفاعات زفره به طرف دشت سجزی بوده‌است آبهای سطحی در این محل تلاقی پیدا کرده به ویژه سیلابهای فصلی که باعث ایجاد برکه و باتلاق سجزی که مملو از درختان تاغ و گز بوده و به دلیل بالا بودن آبهای سطحی که در لایه اول زمین وجود دارد و بسیار شور است شورآبی وسیع بوجود آمده که عبور از آن بسیار مشکل بوده‌است. برادران آنتونی و رابرت شرلی بعد از عبور از قهاب و گلون‌آباد و عبور از جنگل و بیشه زار تاغ به قصبه‌ای کوچک در ماهور گچی و نمکزار رسیده که با دیدن شوره زار نمک، سجزی را تلفظ کرده‌اند وجود درختان و بیشه زارها باعث مخفی ماندن محل از دید دیگران بوده‌است. برادران آنتونی و رابرت شرلی از سجزی به طرف ورتون حرکت کرده و از آنجا به آبگرم رفته به دلیل اینکه قبلاً شاه عباس در محل آبگرم از درد قولنج رهایی یافته و از راه کمشچه و حبیب آباد به اصفهان عبور نموده‌اند راه جدید را کوتاهترین راه برای دسترسی به آبگرم ورتون تلقی کرده‌اند. بعد از گذشت یک سال و احداث جاده از میان بیشه زارهای ذکر شده، شاه عباسی عزم سفر جهت آب درمانی به ورتون می‌نماید که از مسیر جدید عازم می‌شوند. کدخدای محل در آن زمان فردی به نام کیکاووس برادر کدخدای زفره کلوم بوده‌است که با استفاده از راهنمایی برادران شرلی اقدام به تزئین محل سجزی می‌نماید تا آن زمان یک رشته قنات تأمین کننده آب شرب و کشاورزی محل بوده‌است محل ورود شاه عباسی آبپاشی و آذین بندی می‌شود. شاه صفوی که قبلاً دستور ساخت ۹۹۹ کاروان سرا، حمام و مسجد را به کارگزاران داده بود که جهت رفاه مسافرین و قافله‌ها بر روی جاده‌های کشور احداث نماید لذا احداث جاده در باتلاق، کویر و بیشه زاری که حدود سه فرسخ مسیر آبگرم ورتون به اصفهان را کاهش داده نظر شاه عباسی را جلب نمود.۲ سجزی در لغت نامه دهخدا سجزی . سَ (اِخ) دهی است از دهستان حومهٔ بخش کوهپایهٔ شهرستان اصفهان واقع در ۳۴هزارگزی باختر کوهپایه متصل براه شوسهٔ اصفهان به یزد. این ناحیه در جلگه واقع و هوای آن معتدل و دارای ۱۹۸۴ تن سکنه است. آب آنجا از قنات تأمین می‌شود محصولات آن غلات و پنبه است و اهالی بکشاورزی گذران می‌کنند صنایع دستی زنان قالی و جاجیم بافی است. دارای دبستان و در حدود ۲۰ باب دکان است. گاراژ و قهوه‌خانه کنار جاده دارد. (از فرهنگ جغرافیایی ایران ج ۱۰). آثار تاریخی شهر در همان زمان جهت اینکه شاه را متقاعد نمایند که محل جمعیتی زیاد دارد و استحقاق ساخت کاروان سرا، حمام و مسجد را دارد از والی زفره، ورتون، شور آباد و فشارک درخواست می‌شود که اهالی روستاهای تحت امر را در محل سجزی تجمع نمایند تا شاه بادیدن این جمعیت دلش به رحم آید و دستور عمران و آبادانی و ساخت کاروان سرا را صادر نماید. شاه عباسی هنگام مراجعه به محل سجزی، با استقبال گرمی روبرو می‌شود و دستور احداث کاروان سرا، حمام، مسجد و همچنین حفر دو رشته قنات که یکی متعلق به محله شور آباد (مزرعه شور) و دیگری با همت ساکنین محله قلعه درویش که از مالکان صحرای نقی‌آباد بوده آغاز شد و در حال حاضر هر دو قنات دائر و از طولانی‌ترین قنات‌های سجزی محسوب می‌گردند. بالاخره عمران محل آغاز شده و از روستای محصور و مخفی، محلی علنی با برج و بارو و امن جهت مسافرین و قافله‌ها به وجود می‌آید لازم است ذکر شود آثار به جای مانده قلعه درویش در جنوب شرقی مزرعه نقی‌آباد موجود است. در حال حاضر. کاروانسرا در حال تخریب و ویرانی بوده و هیچگونه اقدامی در جهت مرمت و باز سازی آن صورت نگرفته‌است. آب انبار موجود پس از سالها استفاده مردم بلا استفاده رها شد که با پیگیری‌های شهرداری، توسط میراث فرهنگی استان باز سازی شد. این چهار اثر تاریخی هسته اولیه تشکیل شهر سجزی می‌باشد که محله جنب سقاخانه جزء اولین محلات شهر سجزی می‌باشد. سجزی با همه فراز و نشیب تاریخ همراه بوده و در تمام صحنه‌های تاریخی و سرنوشت ساز از حمله اعراب تا مسلمان شدن و از حمله مغول تا شهادت جوانان در هشت سال دفاع مقدس همراه و همگام بوده‌است.. شهر سجزی با تصویب هیئت دولت در مورخ ۲۲/۲/۱۳۷۷ نقاط جغرافیایی سجزی – مزرعه شور و مجتمع مسکونی ایستگاه راه آهن از توابع بخش کوهپایه شهرستان اصفهان ادغام و به شهر تبدیل و با عنوان شهر سجزی شناخته شد. مساحت مساحت شهر سجزی بالغ بر ۱۳۴ هکتار می‌باشد فاصله تا مرکز استان: شهر سجزی در فاصله ۳۵ کیلومتری شرق اصفهان بزرگ و در کنار جاده ترانزیتی اصفهان – نایین و در حاشیه کویر مرکزی ایران(کویر لوت) قرار گرفته‌است. ارتفاع از سطح دریا: ارتفاع شهر سجزی از سطح دریا ۱۵۳۰–۱۵۶۰ متر می‌باشد. موقعیت جغرافیایی Compass rose pale.svg کویر مرکزی اردستان فرودگاه بین‌المللی شهید بهشتی اصفهان Compass rose pale.svg کوهپایه شمال اصفهان شرق سگزی غرب جنوب بهارستان جمعیت طبق آخرین آمار و بر اساس سرشماری نفوس و مسکن سال ۱۳۸۵ جمعیت شهر سجزی بالغ بر ۴۳۹۷ نفر مشتمل بر ۲۲۵۸ نفر مرد و ۲۱۳۹ نفر زن می‌باشد. همچنین این شهر دارای ۱۲۱۷ خانوار می‌باشد. بافت تاریخی شهر سجزی: هسته اولیه و بافت قدیمی شهر از ۴ محله به نامهای محله مسجد جامع، محله مسجد امام حسین (ع), محله مسجد ولی عصر (عج), محله شهدا تشکیل گردیده‌است. معماری حاکم بر شهر سجزی جزء معماری اصیل و سنتی ایران بوده، به نحوی که این معماری در اکثر منازل قدیمی شهر که برجای مانده‌است خودنمایی می‌کند. فعالیت اقتصادی عمده فعالیت ساکنین شهر سجزی کشاورزی، دامداری می‌باشد و بعد از آن بیشترین فعالیت اهالی در ایستگاه راه آهن سیستان و کارگاه‌ها و کارخانجات واقع در قطب صنعتی سجزی می‌باشد. همچنین تعدادی از اهالی شهر در کوره‌های آجر پزی منطقه یک لنگی مشغول به کار و فعالیت می‌باشند. قرار گرفتن شهر سجزی در منطقه کویری و محدودیت منابع آبی منطقه که برای کشاورزی از منابع زیرزمینی نظیر قنات و چاه تأمین می‌گردد موجب گردیده‌است خشکسالیها و نزولات کم در منطقه کشاورزی این منطقه را دچار مشکلات عدیده نماید. عمده محصولات کشاورزی منطقه عبارت است از گندم، جو، چغندر قند و عمده تولیدات باغی آن محصول پسته می‌باشد. همچنین به علت ضعف مراتع و غنی نبودن پوشش گیاهی در این منطقه فعالیت دامداری در این شهر در مقایسه با سایر نقاط استان در سطح پایینی قرار گیرد. عمده فعالیت دامداری منطقه به صورت سنتی انجام می‌گردد. فعالیت اقتصادی ساکنین شهر سجزی عمده فعالیت ساکنین شهر سجزی کشاورزی و دامداری می‌باشد و پس از آن بیشترین فعالیت اهالی در ایستگاه راه آهن سیستان، کارگاه‌ها و کارخانجات واقع در قطب صنعتی سجزی و دیگر کارخانه‌های داخل و خارج منطقه می‌باشد. همچنین تعدادی از اهالی شهر نیز در کوره‌های آجر پزی منطقه یک لنگی واقع در حریم شهر سجزی مشغول به کار و فعالیت می‌باشند شهرک صنعتی سگزی مذهب مردم حسینیه گلزار شهدای سجزی مذهب مردمان این منطقه اسلام و شیعه اثنی عشری می‌باشد. وجود هشت باب مسجد و دو باب حسینیه نشان از ارادت خاصی مردمان این خطه به اهل بیت عصمت و طهارت می‌باشد. در جریان پیروزی انقلاب اسلامی و بعد از آن نیز در جریان جنگ تحمیلی شهدای بسیاری تقدیم انقلاب نمودند. این شهر دارای ۲۸ نفر شهید، ۵ نفر آزاده سر افراز، ۴۰ نفرجانباز و یک نفر جاوید الاثر می‌باشد. محصولات کشاورزی منطقه عمده محصولات کشاورزی منطقه عبارت است از گندم، جو، چغندر قند و عمده تولیدات باغی آن محصول پسته می‌باشد. همچنین به علت ضعف مراتع و غنی نبودن پوشش گیاهی در این منطقه فعالیت دامداری در این شهر به صورت سنتی انجام می‌گردد با سایر نقاط استان در سطح پایینی قرار گیرد و عمده فعالیت دامداری منطقه به صورت سنتی انجام می‌گردد جمعیت براساس سرشماری سال ۱۳۸۵جمعیت این شهر ۴٬۳۹۲نفر (۱٬۲۱۶خانوار) بوده‌است.۳ مخاطرات زیست محیطی وجغرافیایی فرسایش خاک دشت سجزی آیا باور کردنی است که بشنویم بیابانی که امروز از ۲۵ کیلومتری شرق اصفهان به سمت نایین آغاز می‌شود و منطقه‌ای به وسعت بیش از ۴۰ هزار هکتار را در معرض شن‌های روان و میلیاردها دلار خسارات زیست محیطی ناشی از گرد و غبار و ریزگرد قرار داده‌است روزگاری مرغزار و نیزاری خوش آب و هوا بوده‌است. این بیابان دست ساخت انسان یعنی «دشت سجزی» یا «سگزی»، یکی از کانون‌های بحرانی بیابان زایی در مرکز ایران است که خطری بزرگ برای شهرهای مجاور محسوب می‌شود به طوری که حتی هواپیماهای عبوری از این منطقه نیز از خسارات آن در امان نیستند. فاجعه این جاست که اگر این کانون بحران بیابان زایی کنترل نشود بیشتر گسترش می‌یابد و نقاط مجاور را در خود فرو می‌برد. عمق این فاجعه دست پرورده انسان، زمانی بیشتر مشخص می‌شود که بدانیم شن‌های روان این مناطق بیابانی در راه آهن و تأسیسات صنعتی منطقه نیز نفوذ کرده و اگر به طور مرتب خطوط راه آهن از انباشت و تراکم شن‌ها پاک نشود، جان مسافران را نیز تهدید می‌کند. البته خسارات زیست محیطی ناشی از ورود ریزگردهای این بیابان به شهرهای اطراف که میهمان ناخوانده ریه‌های مردم می‌شود و تأثیر سویی که بر اکوسیستم و محیط زیست به جای می‌گذارد، در بلندمدت بیشتر از خسارات میلیاردی وارده بر هواپیماها و راه آهن و تأسیسات صنعتی و فرودگاه‌های منطقه‌است. نکته قابل تأمل دیگر نیز آن است که ریزگردهای برخاسته از این منطقه در صورت افزایش می‌تواند ریزگردهای عربی و وارداتی از غرب کشور را نیز تشدید کند.۴ بر اساس قانون، احداث صنایع در شعاع ۵۰ کیلومتری از مرکز اصفهان ممنوع است اما در مجاورت شهر سجزی، بزرگترین شهرک صنعتی احداث شده‌است. آلودگی برخی واحدهای این شهرک صنعتی و آلودگی کوره‌های تولید گچ و وجود گرد وغبار ناشی از کویرزایی مشکلاتی برای این شهر به وجود آورده و خسارت‌های زیاد به این شهر وارد کرده‌است. این شهر دو ماه از سال را با پدیده گرد و خاک که از سمت کویر به این شهر می‌وزد، در گیر هستند. مجاورت با خطوط ریلی شهر سجزی در بین خطوط ریلی سراسری احاطه شده‌است، مردم این شهر ۴۰ سال است که صدای سوت قطار را در منازل خود می‌شنوند و زمان عبور قطار از شهر خود را می‌دانند. به گفته اهالی سجزی در طول شبانه روز حدود ۱۲ قطار از این شهر عبور می‌کند که بیشتر آنان از نوع باربری است و آلودگی صوتی ناشی از تردد آنها به معضلی برای برخی از مردم سجزی تبدیل شده‌است. اما آنچه که مردم این شهر را تهدید می‌کند و شاید مردم سجزی از آن غافل اند رعایت نشدن حریم قانونی خطوط راه آهن با منازل مسکونی است که می‌تواند حادثه چند سال گذشته خارج شدن قطار از خط آهن در نیشابور را در این منطقه نیز، دوباره رقم زند. حداقل فاصله رعایت شده منازل مسکونی این شهر از خطوط آهن ۴۷ متر است و در صورتی که قطار با سرعتی که در حرکت است از ریل خارج شود فاجعه‌ای هولناک در این منطقه به وقوع می‌پیوندد. مظفر حاجیان، فرماندار اسبق اصفهان در این خصوص تنها به جمله‌ای کوتاه بسنده کرد و به خبرنگار ایسنا گفته: زمین‌هایی که در حریم قانونی خطوط آهن منطقه سجزی بود مربوط به راه آهن است که در دهه اخیر فروخته شد و مردم اقدام به ساخت و ساز کرده‌اند. مدیرکل راه و ترابری استان اصفهان حریم قانونی خطوط ریلی را ۱۷ متر اعلام کرد و گفت: یکصد متر بعد از حریم قانونی محدوده کاربری است که ساخت و ساز در آن منوط به اجازه از وزارت راه و ترابری است. هوشنگ عشایری در گفتگو با خبرنگار ایسنا در اصفهان، اظهار داشت: حریم قانونی هفده متر است و یکصد متر بعد از آن هیچ ارتباطی با راه آهن ندارد. وی با اشاره به اینکه ریل‌هایی که در راه آهن استفاده می‌شوند از نوعUC۶۰ است، افزود: این نوع ریل به راحتی مستهلک نمی‌شود و مشکلی ایجاد نخواهد کرد، مگر اینکه به دلیل ترد بودن شکسته شود. مدیرکل راه و ترابری استان اصفهان حادثه چند سال گذشته در نیشابور را ناشی از شکستگی ریل اعلام کرد و گفت: خوشبختانه تاکنون در شهر سجزی مشکلی نداشته‌ایم و خطری مردم این شهر را تهدید نخواهد کرد.۵ نقاط گردشگری آب گرم سجزی (ورتون) مجموعه گردشگری ورتون در ۱۰ کیلومتری شمال شهر سجزی قرار دارد. این منطقه که در بین تپه ماهوری ارتفاعات شمال شرق اصفهان واقع شده، آب وهوای معتدل ومطلوبی دارد و وجود چشمه‌های آبگرم ورتون بر جذابیت این منطقه افزوده است. این مجموعه شامل چشمه‌های آب گرم معدنی، حمام‌ها و حوضچه‌های آب گرم وساختمان سنگی تاریخی معروف به حوض مراد و بقعه متبرک آن معروف به امامزاده آب گرمی است. برخی از این چشمه‌های آبگرم به نامهای مقدس حضرت علی بن موسی الرضا و حضرت امام حسن مجتبی نامگذاری شده که به همین لحاظ، آب این چشمه‌ها مورد تکریم واحترام عموم مردم بوده است. بنای ایجاد شده برروی چشمه آبگرم مربوط به دوره صفوی است. آب گرم ورتون، جزوآبهای کلروبیکربناته وسولفاته کلسیک بوده و دارای سدیم وآهن است. دمای آب چشمه حدود ۴۰ درجه سانتیگراد است که ازدمای محیط اطراف ۱۲درجه بیشتر است. آب گرم این مجموعه خاصیت ملین دارد و به سبب وجود آهن در ترکیب آن در درمان کم خونی مؤثر است. تأیید خاصیت درمانی آب گرم چشمه‌های ورتون در ماهنامه طب دانشگاه تهران در سال ۱۳۴۲ درج شده است.